do 8 oktober 2020
Kan nieuwe regering hercules-taken aan?
Column De Bomen en het Bos, De Standaard, 8 oktober 2020
Eindelijk gaat het over inhoud. Over beleid. De ambities zijn reuzegroot. Maar de vraag is: heeft de federale regering een apparaat om dat beleid voor te bereiden en uit te voeren? Als je de namenlijst van onze nieuwe ministers met hun bevoegdheden overloopt, en even nadenkt over het beleid dat ieder van hen zal moeten voeren, slaat de angst je om het hart. Ga het lijstje maar af: ieder van hen heeft een ware herculesopdracht. In élk domein is een diepgaande en brede hervorming nodig.
Het federale bestuursniveau heeft decennialang op veel punten stilgestaan. Onze arbeidswetgeving was een kwarteeuw geleden al verstard, nu nog meer. De diepgaande pensioenhervorming die ook de vorige regering niet kon doorvoeren, werd in de meeste landen in de jaren 90 ingezet. Justitie kreeg de afgelopen jaren wel nieuwe wetboeken, maar de wijze van recht spreken dateert uit de vorige eeuw. De justitiepaleizen en gevangenissen zijn nog een eeuw ouder, en de informatica ook, hoor je weleens zeggen. Ons federale beleid rond klimaat, milieu, energie, fiscaliteit, mobiliteit, digitalisering … loopt achter in Europa.
De verwachtingen zijn dus huizenhoog. We moeten bijbenen. En voor wat er nodig is, volstaan de ‘hapsnapmaatregelen’ die onze ruziënde coalitieregeringen vaak bijeen breien, niet. Daarvoor zijn echte systeemhervormingen nodig die járen worden volgehouden en die regeerperiodes overstijgen.
Een ménage à trois is
al een moeilijke relatie,
wat wordt het dan met zeven?
De regering die al die herculesopdrachten moet klaren, is extreem kwetsbaar op twee vlakken. Ten eerste is het een zevenpartijenregering. Een driehoeksverhouding of een ménage à trois is al een moeilijke relatie. Wat wordt het dan met zeven? We zullen een nieuwe tak van de wiskunde moeten ontwikkelen: heptagoniometrie; niet driehoeks- maar zevenhoeksmeetkunde.
De partijvoorzitters die het formatieakkoord sloten, beseffen dat. Woorden als goede samenwerking, wederzijds vertrouwen, elkaar iets gunnen, vliegen in het rond. In het debat tijdens het openingscollege van professor Carl Devos, eerder deze week in Gent, erkenden de aanwezige Vlaamse partijvoorzitters – Egbert Lachaert (Open VLD), Conner Rousseau (SP.A) en Joachim Coens (CD&V) – dat ze de regering-De Croo zouden torpederen als ze hun partijen bleven ‘profileren’.
De partijen zullen dus niet meer doen wat ze de jongste tien jaar almaar meer deden: hun onderlinge verschillen kunstmatig uitvergroten in de hoop daarmee hun wegvliedende kiezers bij zich te houden. Die partijen zullen maar overleven als ze samen dingen realiseren zonder ruzie te maken, dingen die echt belangrijk zijn voor de burgers en die niet vooral ingaan op de waan van de dag. Ik besef het: dat laatste is snel geschreven, maar hondsmoeilijk om te doen.
Die herculesopdrachten realiseren is nog om een tweede reden moeilijk: het apparaat dat die opdrachten zou moeten voorbereiden en uitvoeren, is verwaarloosd. Van de ministers van Ambtenarenzaken werd de afgelopen vijftien jaar vooral verwacht dat ze het aantal ambtenaren deden dalen. Voor alle andere overwegingen en plannen, had de ministerraad geen belangstelling.
Veel administraties zijn onderbemand. Ze kunnen niet meer doen wat ze moeten doen. Anderen mogen niet doen wat ze kunnen doen. Zij zijn onderbenut. Die ambtenaren zijn meer dan behoorlijk geschoold, maar de voorbereiding van het beleid is hen ontnomen. Zelfs de beleidsuitvoering en -evaluatie zijn voor een deel naar de kabinetten gegaan. De meeste administraties hebben ook geen beheerscontract meer waarin wordt afgesproken wat van hen verwacht wordt en wat ze daarvoor als middelen krijgen. Wacht maar af tot het kabinet richtlijnen geeft, is de regel. En in de 600 dagen dat er geen volwaardige regering was, kwamen er nauwelijks richtlijnen.
Administraties moeten
opnieuw hoofdrol krijgen
Via beheerscontracten moeten de administraties geresponsabiliseerd worden om het beleid uit te voeren. Ze moeten opnieuw de hoofdrol krijgen bij de voorbereiding van het beleid, zeker van het langetermijnbeleid over de regeerperiodes heen, dat we zo hard ontberen.
De toplui van de Vlaamse en federale gezondheidsadministraties hebben een mandaat gevraagd om de staatshervorming voor de gezondheidssector voor te bereiden. Krijgen ze die kans? Als de administraties opnieuw hun werk mogen doen, kunnen de kabinetten worden afgeslankt, temeer omdat – zoals de partijvoorzitters beseffen – de politieke strijd onder de kabinetten in de zogenaamde interkabinettenwerkgroepen, moet afnemen.
De zevenpartijenregering moet ook stoppen met politieke benoemingen voor de topfuncties in de administraties. En ze moet stoppen met in de raden van bestuur van de federale instellingen de postjes te verdelen onder de regerende partijen. Die instellingen smeken al jaren om onafhankelijke bestuurders. Geef hen die.
Dat zijn elementen van politieke vernieuwing die nodig zijn, maar nog ontbreken in het mooie hoofdstuk met die titel in het formatieakkoord.
Deze column verscheen in De Standaard op 8 oktober 2020